Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης (Δικηγόρος Αθηνών-Συνταγματολόγος-Συνήγορος Αμερικανικού Δημοκρατικού Κόμματος στην Ελλάδα).
Το νομοσχέδιο με τίτλο “Κώδικας Ψηφιακής διακυβέρνησης”, τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση. Το νομοσχέδιο κωδικοποιεί επιτέλους, πάνω από 125 διατάξεις που περιλαμβάνονται σε δεκάδες νόμους της προηγούμενης δεκαπενταετίας και καθιερώνει την υποχρεωτική διαδικτυακή-ηλεκτρονική λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών της χώρας. Εισάγεται η ηλεκτρονική υπηρεσία συστημένης παράδοσης , δηλαδή ότι αποτελεί το σημερινό συστημένο ταχυδρομείο, αλλά μέσω διαδικτύου- email. Στόχος να αποτελέσει ένα ασφαλές ηλεκτρονικό κανάλι επικοινωνίας του δημοσίου με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Καθιερώνεται η δωρεάν και ανοικτή χρήση των εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων που βρίσκονται στην κατοχή φορέων του δημοσίου τομέα και ΔΕΚΟ. Καθιερώνεται το μητρώο επικοινωνίας των πολιτών, ώστε οι δημόσιοι φορείς να ενημερώνονται για τα στοιχεία επικοινωνίας Πολιτών, χωρίς να απαιτείται οι πολίτες να δηλώνουν ή να επικαιροποιουν ξεχωριστα σε κάθε φορέα τα στοιχεία επικοινωνίας τους. Μονιμοποιείται η ψηφιακή δημόσια υπηρεσία μέσω της ηλεκτρονικής υπεύθυνης δήλωσης, της άυλης συνταγογράφησης, της ηλεκτρονικής εξουσιοδότησης. Εφεξής δεν απαιτείται η φυσική παρουσία του πολίτη στις δημόσιες υπηρεσίες, για την επικύρωση του γνήσιου της υπογραφής, καθώς η αυθεντικοποίηση με την χρήση ψηφιακών δημοσίων υπηρεσιών, έχει την ίδια ισχύ με την βεβαίωση γνήσιου υπογραφής του άρθρου 11 νόμου 2690/1999. Καταργείται η χρήση του Φαξ στο δημόσιο και καθιερώνεται το email. Όλοι οι δημόσιοι φορείς θα ενταχθούν στο σύστημα ηλεκτρονικής διακίνησης εγγράφων. Η ισχύς των ηλεκτρονικών εγγράφων, επεκτείνεται και στις διαδικασίες ενώπιον όλων των Δικαστηρίων. Νομοθετείται η εξ’ αποστάσεως ταυτοποίηση στους δημοσίους φορείς. Καθιερώνονται ετήσια βραβεία Ψηφιακής διακυβέρνησης για δημοσίους υπαλλήλους ή φορείς. Καταργείται η δημοσίευση ατομικών πράξεων στο ΦΕΚ (πλην εξαιρέσεων) και νομοθετείται η δημοσίευση στην Διαύγεια. Θεσμοθετείται προσωπικός αριθμός για τους πολίτες, για την ταυτοποίηση των πολιτών, με σκοπό την παροχή υπηρεσιών από φορείς του δημοσίου (π.χ. εξουσιοδότηση). Ο προσωπικός αριθμός πολίτη, για τις συναλλαγές με το δημόσιο, θα είναι αντίστοιχος του ΑΜΚΑ και θα αποδίδεται μία φορά στο φυσικό πρόσωπο. Υιοθετείται το Cloud First Policy. Κανόνας είναι η προτεραιότητα στην επιλογή υπηρεσιών από όλους τους δημόσιους φορείς. Ενδυναμώνεται η διαδικτυακή πύλη gov.gr, με περαιτέρω ρυθμίσεις για την λειτουργία της. Το gov.gr αποτελεί την αποκλειστική πύλη παροχής ψηφιακών δημοσίων υπηρεσιών προς πολίτες και επιχειρήσεις. Εισάγονται ρυθμίσεις για την λειτουργία της, με βασικά στοιχεία την δυνατότητα έκδοσης εγγράφων- αιτήσεων από φυσικά πρόσωπα ή νομικά πρόσωπα. Με πρόσφατο νόμο 4622/2019 (ΦΕΚ 133/7-8-2019), του Αυγούστου 2019, η Προεδρία της Κυβέρνησης και η Εθνική Αρχή Διαφάνειας, ελέγχουν και εποπτεύουν την τήρηση της νομιμότητας δημοσίων φορέων, δημοσίων υπηρεσιών και την διαφάνεια στο δημόσιο χρήμα, μέχρι το τελευταίο χωριό της Ελλάδος, σε ολόκληρη την χώρα. Θεσμοθετείται η εξουσία-εποπτεία από πάνω προς τα κάτω. Σύμφωνα με το νόμο, το μεγαλύτερο μέρος των συναλλαγών του πολίτη με το Κράτος, θα διεξάγεται ηλεκτρονικά μέσω διαδικτύου,σε λίγους μήνες. Δημιουργήθηκε μια αυτοτελής δημόσια υπηρεσία, η «Προεδρία της Κυβέρνησης» η οποία υπάγεται τον Πρωθυπουργό. Στη νέα υπηρεσία συγχωνεύονται 6 διαφορετικές Γραμματείες, συν η ΕΥΠ. Η λογική της δημιουργίας της υπηρεσίας είναι εκείνη ενός «Cabinet Office». Αυτές οι υπηρεσίες δεν αποτελούν, όμως, μια επιπλέον δομή της κυβέρνησης αλλά μια υπερ-δομή που επικαθορίζει την κυβερνητική δομή. Γι’ αυτό και οι υπουργοί αποτελούν ένα υποσύνολο αυτής της υπερδομής. Είναι “secretaries” του Προέδρου. Η σκέψη του συγκεκριμένου νομοθετήματος είναι η δημόσια πολιτική να παράγεται πλέον, κατά ένα μεγάλο μέρος, από πάνω προς τα κάτω. Να υπάρχει δηλαδή, ένα συνεκτικό σχέδιο επιχειρησιακής κυβερνητικής πολιτικής, το οποίο θα υλοποιείται από τα επιμέρους υπουργεία, και γι’ αυτό, κατά τα λεγόμενα της κυβέρνησης, το υπουργικό συμβούλιο αποκαθίσταται, σύμφωνα με τη συνταγματική του προοπτική, ως ένα όργανο συλλογικό, διαβουλευόμενο, ένα όργανο από το οποίο θα εκπορεύεται η δημόσια πολιτική.
Η Εθνική Αρχή Διαφάνειας, ενσωματωνει όλα τα ελεγκτικά όργανα , λειτουργεί στο πλαίσιο νέων δομών- κυρίως ηλεκτρονικού ελέγχου- δεν υπάγεται λειτουργικά στην πολιτική ηγεσία, ελέγχεται από τη Βουλή, αναδεικνύεται από αυξημένη πλειοψηφία από κοινοβουλευτική επιτροπή και εποπτέυει όλους τους ελεγκτικούς μηχανισμούς της χώρας.
Με τον πρόσφατο νόμο για το επιτελικό κράτος, το σύνολο των ελεγκτικών σωμάτων του δημοσίου υπάγονται σε μια νέα ανεξάρτητη αρχή, την Εθνική Αρχή Διαφάνειας. Έτσι αποκόπτεται ο ομφάλιος λώρος του εναγκαλισμού με την εκάστοτε κυβέρνηση.Τα πολλαπλά ελεγκτικά σώματα του δημόσιου τομέα που ιδρύθηκαν τα τελευταία 25 χρόνια, μέχρι σήμερα βρίσκονταν υπό την διοικητική εποπτεία της κεντρικής Κυβέρνησης. Τα Σώματα επιθεωρητών – ελεγκτών μπορεί να τέθηκαν υπό τον συντονισμό του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης κάποια στιγμή, αλλά ακόμη και ο Γενικός Επιθεωρητής δημόσιας διοίκησης δεν έπαψε ποτέ να είναι ουσιαστικά μια προσωπική επιλογή του Υπουργού Εσωτερικών.
Συστηθηκε Ανεξάρτητη Αρχή χωρίς νομική προσωπικότητα με την επωνυμία «Εθνική Αρχή Διαφάνειας, (Ε.Α.Δ.)», με σκοπό:
α) την ενίσχυση της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της λογοδοσίας στη δράση των κυβερνητικών οργάνων, διοικητικών αρχών, κρατικών φορέων, και δημόσιων οργανισμών και
β) την πρόληψη, αποτροπή, εντοπισμό και αντιμετώπιση των φαινομένων και των πράξεων απάτης και διαφθοράς στη δράση των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων και οργανισμών.
Η Αρχή απολαύει λειτουργικής ανεξαρτησίας, διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας και δεν υπόκειται σε έλεγχο ή εποπτεία από κυβερνητικά όργανα, κρατικούς φορείς ή άλλες Διοικητικές Αρχές. Η Αρχή υπόκειται σε κοινοβουλευτικό έλεγχο, σύμφωνα με τα οριζόμενα στον Κανονισμό της Βουλής. Οι πιστώσεις για τη λειτουργία της Αρχής εγγράφονται υπό ίδιο φορέα στον προϋπολογισμό του Υπουργείου που είναι αρμόδιο για θέματα προσωπικού δημόσιας διοίκησης.
Στη χώρα μας, η σχέση του Πρωθυπουργού με τους υπουργούς είναι ιεραρχική, ενώ θα έπρεπε να είναι λειτουργική. Ο πρωθυπουργός πρέπει να είναι το κέντρο του δικτύου των λειτουργιών που επιτελεί η κυβέρνηση, όχι το αφεντικό. Να συντονίζει μια μηχανή τα μέρη της οποίας έχουν υψηλό βαθμό αυτονομίας.
Σε κάθε περίπτωση διασφαλίζεται ένας ικανός αριθμός 440 υπαλλήλων.
Στο επόμενο κεφάλαιο, ο νόμος διαλαμβάνει ολίγα περί της οργάνωσης των υπουργείων. Επιτελικές, εκτελεστικές και υποστηρικτικές αρμοδιότητες . Την κατάσταση την ξεκαθαρίζει, δεκαετίες τώρα, ο νόμος της «εκτελεστότητας». Η γραφειοκρατία έχει ροπή προς την εκτελεστότητα, όχι προς τον στρατηγικό σχεδιασμό και το επιτελικό έργο.
Με το άρθρο 36 δημιουργούνται δύο κατηγορίες γραμματέων: Οι διορισμένοι, οι πολιτικοί γραμματείς, τους οποίους ο Πρωθυπουργός τοποθέτησε αμέσως μόλις πήρε την εξουσία και οι Υπηρεσιακοί.
Δημιουργεί μονάδες συντονισμού , αλλά και μονάδες εσωτερικού ελέγχου.
Στο τρίτο μέρος του νόμου υπό τον τίτλο «λειτουργία επιτελικού κράτους» εμφανίζοντια συστοιχίες μεθόδων και εργαλείων του μάνατζμεντ: Σχέδια δράσης, στόχοι, δείκτες επιδόσεων, μέχρι πιο προχωρημένα εργαλεία του συμπεριφορικού μάνατζμεντ- πχ nudging- παρατιθενται εδώ.
Επαναλαμβάνει σε σημεία, λέξη προς λέξη, τον νόμο 4048/2012 κι έτσι καταφέρνει να προσθέσει άλλες 9 σελίδες (55-64) στον ήδη μεγάλο νόμο.
Το τέταρτο μέρος του νόμου αφορά την Διαφάνεια και την ακεραιότητα. Σ’ αυτό αποτυπώνονται ορισμένες γνωστές, εδώ και χρόνια, από τους διεθνείς οργανισμούς και πολλές κυβερνήσεις αναπτυγμένων χωρών, απαγορεύσεις και ασυμβίβαστα κρατικών αξιωματούχων .Μια ακόμη δομή, την αναφερόμενη ως «Εθνική Αρχή Διαφάνειας», ίσως κάποια επιτυχημένη επιλογή διοικητή θα μπορούσε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την αξιοποίηση της εμπειρίας και της γνώσης των στελεχών των διωκτικών αρχών και σωμάτων που συνενώνονται κάτω από την ομπρέλα της νεάς Αρχής.
Και φθάνουμε, αισίως, στο πέμπτο μέρος του νόμου με τον ουδέτερο τίτλο «διατάξεις για το ανθρώπινο δυναμικό». Στο τμήμα αυτό οι διατάξεις ομαδοποιούνται υπό τον, τίτλο «ενδυνάμωση προϊσταμένων γενικών διευθύνσεων». Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρ. 106, το δικαίωμα της τελικής υπογραφής για ατομικές διοικητικές πράξεις της αρμοδιότητάς του, μεταφέρεται στον γενικό διευθυντή.
Πιο συγκεκριμένα: 1) Με το νόμο επέρχεται μείωση των θέσεων Γενικών Γραμματέων από 93 σε 58 με εξοικονόμηση 1,8 εκατ. ευρώ ετησίως. 2) Στο πλαίσιο της αποκομματικοποίησης, διατηρούνται οι γενικοί διευθυντές που τοποθετήθηκαν από την προηγούμενη κυβέρνηση. 3) Σε ό,τι αφορά τις Ειδικές Γραμματείες ΣΔΟΕ, ΣΕΠΕ και Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, επίσης στο πλαίσιο της αποκομματικοποίησης και της εμπιστοσύνης στους δημόσιους υπαλλήλους, καταργείται η θέση του Γενικού Γραμματέα και την ευθύνη/αρμοδιότητα αναλαμβάνει ο Γενικός Διευθυντής. Πιο αναλυτικά: – Αλλάζει ολόκληρο το μοντέλο διακυβέρνησης της χώρας. Το Υπουργικό Συμβούλιο δεν θα είναι πλέον ένα συλλογικό όργανο που θα νομιμοποιεί ειλημμένες αποφάσεις, αλλά θα συνέρχεται τακτικά και θα παράγει ένα συνεκτικό επιχειρησιακό κυβερνητικό σχέδιο το οποίο θα υλοποιούν τα αρμόδια υπουργεία. – Θεσμοθετείται Εθνική Αρχή Διαφάνειας, που θα ενσωματώνει τις διάσπαρτες σήμερα δομές ελέγχου για την αντιμετώπιση της δημόσιας και ιδιωτικής διαφθοράς, όπως το Σώμα Επιθεωρητών – Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης, τον Γενικό Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, τους Επιθεωρητές Υγείας και τους Επιθεωρητές Δημοσίων Έργων. – Η πορεία του Κυβερνητικού έργου θα παρακολουθείται από κεντρική δομή της Προεδρίας της Κυβέρνησης, όπως συμβαίνει σε όλα τα προηγμένα διοικητικά συστήματα. Αυτό θα γίνεται μέσα από το ηλεκτρονικό σύστημα “Μαζί”, ώστε αφενός να καταπολεμώνται τα προβλήματα που προκαλούν οι πολλαπλές συναρμοδιότητες και αφετέρου να αντιμετωπίζονται άμεσα και ριζικά οι καθυστερήσεις στις κυβερνητικές δράσεις. Επίσης, προβλέπονται Επιτροπές Εργασίας, κάτω από το επίπεδο του Υπουργικού Συμβουλίου, οι οποίες θα προετοιμάζουν τα θέματα της ατζέντας. – Αντιμετωπίζεται η κακονομία και η πολυνομία, σε δύο επίπεδα: άμεσα με ένα γενναίο πρόγραμμα απλοποίησης και κωδικοποίησης της υφιστάμενης νομοθεσίας και για τη μελλοντική νομοθεσία, με την εισαγωγή ενός πλέγματος κανόνων καλής νομοθέτησης, που θα ελέγχουν τη μέχρι σήμερα ανεξέλεγκτη παραγωγή νόμων. – Καταπολεμάται η κομματικοποίηση στο δημόσιο. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη εμπιστεύεται τη διοίκηση καθιερώνοντας υπηρεσιακό γενικό γραμματέα σε κάθε υπουργείο. Αυτός θα επιλέγεται αποκλειστικά με διαδικασίες ΑΣΕΠ, χωρίς καμία εμπλοκή της πολιτικής ηγεσίας. Θα προέρχεται από τα στελέχη του δημοσίου τομέα, και θα διαχειρίζεται όλες τις δαπάνες και το προσωπικό του υπουργείου, ενώ θα έχει και τον συντονισμό των δημοσίων πολιτικών. Υποψήφιος δημόσιος υπάλληλος θα απαγορεύεται να έχει αποσπαστεί σε κόμμα ή να έχει διατελέσει κομματικός Γενικός Γραμματέας πέντε χρόνια πριν την αίτηση. – Περιορίζεται δραστικά η γραφειοκρατία: πλέον όλες οι ατομικές διοικητικές πράξεις θα εκδίδονται όχι από τον Υπουργό ή τον Γενικό Γραμματέα αλλά από τον αρμόδιο Γενικό Διευθυντή, ώστε πλέον να απαιτούνται πολύ λιγότερες υπογραφές και χρόνος διεκπεραίωσης. Εισάγονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα κανόνες αμεροληψίας σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης -Υπουργούς, Υφυπουργούς, Γραμματείς και Διοικητές ΔΕΚΟ- με κωλύματα και ασυμβίβαστα που αφορούν όχι μόνο την περίοδο που κάποιος υπηρετεί σε δημόσια θέση αλλά και μετά την αποχώρησή του».