Ήταν 11 Νοεμβρίου του 1912, όταν ο ελληνικός στόλος (3 καταδρομικά «Μακεδονία», «Εσπερία», «Αρκαδία», δύο αντιτορπιλικά «Νέα Γενεά», «Κεραυνός» και 3 μεταγωγικά «Πατρίς», «Σαπφώ», «Εριέττα» με 2500 στρατιώτες) φτάνει έξω από το λιμάνι της Χίου. Οι Χιώτες υποδέχονται το στρατό χαρούμενοι και σίγουροι ότι αυτή την φορά θα καταφέρουν να αποτινάξουν τον Τουρκικό ζυγό.
Ημέρα γιορτής και εθνικής μνήμης η 11η Νοεμβρίου της νεότερης ιστορίας της Χίου. Σήμερα στις 11:00 το πρωί στον Μητροπολιτικό Ναό υποδέχθηκαν την εικόνα της Ελατούσαινας Παναγιάς ψέλνοντας το “Ἄνωθεν οἱ Προφῆται” και τον Ακάθιστο ύμνο “Τῇ ὑπερμάχῷ στρατηγῷ τα νικητήρια”.
Ο Δήμος Χίου, η Περιφερειακή Ενότητα και η Ιερά Μητρόπολη Χίου ανακοίνωσαν το εορταστικό πρόγραμμα:
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 10 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
16:30: Έπαρση της μεγάλης Ελληνικής σημαίας στον νότιο κεντρικό λιμενοβραχίονα του λιμανιού της Χίου.
17:00: Αρχιερατικός εσπερινός στην Ι.Μ. Χίου.
18:30: Λιτανεία ιερών εικόνων στη διαδρομή Μητρόπολη – Λεωφόρος Αιγαίου – Πλατεία Βουνακίου – Απλωταριά – Μητρόπολη.
ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
10:15 Πανηγυρική Δοξολογία στη Μητρόπολη.
11:00: Κατάθεση στεφάνων στο Ηρώον των πεσόντων.
11:40: Παρέλαση.
13:00: Παρουσίαση παραδοσιακών χορών από πολιτιστικά σωματεία της Χίου στην πλατεία Βουνακίου.
16:30: Υποστολή μεγάλης σημαίας στον κεντρικό νότιο λιμενοβραχίονα του λιμανιού της Χίου, με τη συμμετοχή στρατιωτικού τμήματος και της στρατιωτικής μπάντας της 96 ΑΔΤΕ.
17:30: Μεγάλος μεθεόρτιος εσπερινός και Ιερά Παράκληση στη Μητρόπολη.
ΚΥΡΙΑΚΗ 12 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
16:50: Υποστολή σημαίας στην πλατεία Βουνακίου.
Ιστορικά στοιχεία για την 11η Νοεμβρίου 1912
Η Χίος υποδουλώθηκε στους Τούρκους κατά το 1566. Ο τότε ναύαρχος Πιαλή Πασάς την κατέλαβε παίρνοντάς την από τους Γενουάτες. Στη Χίο δημιουργείται μια ιδιόρρυθμη κατάσταση που επέφερε οικονομικά οφέλη για το νησί που πήρε μορφή αυτοδιοικούμενη. Η Χίος δεν είχε προεπανασταστικά κινήματα όμως δεν έμεινε σε καμία περίπτωση αδιάφορη. Το 1822 πλήρωσε μεγάλο τίμημα αίματος με τη σφαγή του άμαχου πληθυσμού της μετά από μια προσπάθεια απελευθέρωσης του νησιού. Από τότε μέχρι και τις αρχές του επόμενου αιώνα ζει σε παρακμή σχεδόν αποδεκατισμένη αλλά πάντα περήφανη προσπαθεί να ανασυνταχθεί από τις στάχτες της Έτσι φτάνουμε στα 1912. Οι συνεννοήσεις των Βαλκανικών κρατών από το Μάιο του 1912 συντέλεσαν ώστε να σχηματιστεί η Βαλκανική Συμμαχία. Ο Ελληνικός Στρατός επιχειρεί νικηφόρες μάχες στην Ελασσόνα, Σαραντάπορο, Γιαννιτσά και εισέρχεται θριαμβευτής στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου. Η απελευθέρωση της Χίου ήταν επεισοδιακή, ακατανόητη κι εξελίχθηκε σε αιματηρή σε μία περίοδο που οι Οθωμανοί, υποχωρούσαν ή παραδί- νονταν σε όλα τα μέτωπα. Μία εξήγηση είναι πως οι Τούρκοι ήθελαν να κρατήσουν τα νησιά του Αιγαίου για προστασία των Στενών ενώ τη Χίο για άλλους λόγους. (Πρακτικά Συνθήκης του Λονδίνου). Μια άλλη ερμηνεία ήταν ότι πίστευαν πως μπορούσαν να την κρατήσουν αφού, οι δυνάμεις τους στη Χίο ήσαν ισχυρές ενώ η ελληνική αποβατική δύναμη αισθητά μικρή. Ένα τρίτο αλλά αδύναμο σενάριο ήταν πως η Πύλη (που είχε οικονομικούς δεσμούς στο νησί λόγω μαστίχας), πίεζε τους πασάδες να την υπερασπιστούν.
Η αιματηρή απελευθέρωση
Στις 11 Νοεμβρίου 1912 η Χίος δεν ξύπνησε να υποδεχθεί τον ελληνικό στρατό γιατί απλά είχε άγνοια. Τηλεόραση, Ραδιό- φωνο για (πληροφόρηση ή παραπληροφόρηση) δεν υπήρχαν κι ο τηλέγραφος βρισκόταν στα χέρια των Tούρκων. Οι Χιώτες το πρωινό αυτό ξύπνησαν, πλύθηκαν, φόρεσαν τα γιορτινά τους και τράβηξαν κατά τη Μητρόπολη γιατί, την ημέρα αυτή γιόρταζαν τους πολιούχους της Χίου ΑΓIΟΥΣ ΒΙΚΤΩΡΕΣ. Την ώρα που στη Μητρόπολη συνεχιζόταν η Λειτουργία, από ψίθυρους που ήλθαν απ’ την προκυμαία μαθεύτηκε το μαντάτο.
«Ο Ελληνικός στόλος βρίσκεται έξω απ το λιμάνι». Κι οι πιστοί αντί για τους καφενέδες στο Βουνάκι, έτρεξαν στο λιμάνι για να ιδούν και να υποδεχθούν την Ελλάδα. Στις 11 Νοεμβρίου 1912 στις 9 το πρωί, 90 χρόνια απ’ τη σφαγή, 31 απ’ τον σεισμό και πριν κλείσει μήνας απ το περίπατο του Στρατού στη Μακεδονία και την Ήπειρο, μία Ελληνική αρμάδα με τρία ελαφρά καταδρομικά, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΕΣΠΕΡΙΑ, ΑΡΚΑΔΙΑ, δύο αντιτορπιλικά ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ, ΚΕΡΑΥΝΟΣ, 3 μεταγωγικά ΠΑΤΡΙΣ, ΣΑΠΦΩ, ΕΡΙΕΤΤΑ με 2500 άνδρες φτάνουν στη Χίο για ένα νέο ακόμα εύκολο περίπατο μόνο που αυτή τη φορά, θα αποδειχθεί δύσκολος…. ανήφορος.
Απ’ το «Μακεδονία» βγαίνουν στο λιμάνι εκπρόσωποι να διαπραγματευθούν τη παράδοση του νησιού αλλά ο ΖΙΧΝΥ ΜΠΕΗΣ, ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής αρνείται και δηλώνει ότι θα το υπερασπιστεί μέχρις εσχάτων. Μετά το τούρκικο ΟΧΙ η αρμάδα κινείται στη περιοχή ΚΟΝΤΑΡΙ, (σημερινό αεροδρόμιο) και στις 3 μ.μ. αποβατική δύναμη με τρία τάγματα πεζικού και μία ορειβατική πυροβολαρχία αποβιβάζεται στο νησί υπό την κάλυψη των τηλεβόλων του στόλου που κανονιοβολεί τις τουρκικές θέσεις. Η μικρή αποβατική δύναμη με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Nίκο Δελαγραμμάτικα έχει εντολή να αντιμετωπίσει το 18° τουρκικό σύνταγμα και να το εξουδετερώσει. Βέβαιοι οι στρατιώτες μας σε γρήγορη νίκη ξαφνιάζονται απ’ τα δραστικά πυρά τα οποία χτύπησαν θανάσιμα τους δύο πρώτους απελευθερωτές, ένας απ’ της Λακωνία, ο άλλος Αθηναίος.
Παρόλο το ξάφνιασμα οι στρατιώτες δε χάνουν το θάρρος τους, ανασυντάσσονται κι επιτίθενται, ενώ οι τούρκοι οπισθο- χωρούν σε νέες αμυντικές γραμμές προετοιμαζόμενοι για πόλεμο διαρκείας. Το άλλο πρωί η Ελληνική Διοίκηση όταν διαπίστωσε πως τη νύχτα οι τούρκοι έφυγαν, δίνει εντολή στις μονάδες να εισέλθουν στην πόλη για να τους εξουδετερώσουν ατυχώς όμως εγκατέλειψαν και την πόλη καταφεύγοντες στα ορεινά και φορτωμένοι με εφόδια και τρόφιμα. Το ορεινό και δύσβατο του εδάφους βοήθησε την άμυνα των Tούρκων επί 40 ημέρες αλλά ταλαιπώρησε τον ελληνικό στρατό που αντιμε- τώπιζε πόλεμο χαρακωμάτων. Έτσι το πρόβλημα αφέθηκε στο χρόνο, τα εφόδια και την αντοχή των εμπολέμων όπως κι έγινε.
Στα μέσα Δεκεμβρίου μετά από ανελέητο σφυροκόπημα των εχθρικών θέσεων κι ενίσχυση της αποβατικής δύναμης με 1000 άνδρες, οι Τούρκοι διαπίστωσαν την αδυναμία τους να κρατήσουν το νησί κι αποφάσισαν στις 21 Δεκεμβρίου να παραδο- θούν. Ο ΖΙΧΝΥ ΜΠΕΗΣ υπογράφει την παράδοση εγκαταλείποντας δεκάδες πυροβόλα, τόνους πυρομαχικών κι άφθονα τρόφιμα. Απ’ τους 2044 αιχμαλώτους οι βαριά τραυματίες μεταφέρθηκαν στο ΤΣΕΣΜΕ κι οι υπόλοιποι στην Πελοπόννησο με το Α/Π ΘΕΟΦΑΝΩ. Οι Χιώτες που επέζησαν μίας σφαγής, ενός σεισμού και δουλείας αιώνων, επέδειξαν ανθρωπιά, δεν πείραξαν ούτε αποδοκίμασαν τους αναχωρούντες και ηττημένους δυνάστες τους.
Έτσι τελείωσε ο σαραντάμερος απελευθερωτικός αγώνας στη Χίο που έφερε τη Λευτεριά στο νησί και την απαρχή μιας νέας περιόδου, προόδου και γρήγορης ανάκαμψης όπως ακριβώς έχει συμβεί τόσες φορές στην ιστορία του νησιού μας.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ
10 Νοεμβρίου 1912: αναχώρηση στόλου ξημερώματα από Θεσσαλονίκη
10 Νοεμβρίου: άφιξη το απόγευμα στη Λέσβο και αναχώρηση πριν τα μεσάνυχτα της ίδιας ημέρας με πλώρη για Χίο των πλοίων: Μακεδονία, Εσπερία, Αρκαδία (οπλισμένα εμπορικά), Πατρίδα, Σαπφώ, Εριέττα και τα αντιτορπιλικά Κεραυνός, Νέα Γενιά.
11 Νοεμβρίου: άφιξη στόλου στη Χίο υπό του Ναυάρχου Δαμιανού, αποβίβαση ύστερα από ανεπιτυχείς διαπραγματεύσεις περί τις 3.30 μ.μ. από το πλοίο Σαπφώ στην περιοχή της Λευκωνιάς, υπό το Συνταγματάρχη Νικόλαο Δελαγραμμάτικα.
Οι πρώτοι πεσόντες στη μάχη ήταν οι Εμμανουήλ Ποθητός και ο Ιωάννης Χρυσολωράς.
12 Νοεμβρίου: είσοδος του Ελληνικού στρατού στην πόλη της Χίου, υποχώρηση τούρκου διοικητή Ζιχνή Βέη προς Κορακάρη.
Επίθεση εναντίον του χωριού Καρυές.
13 Νοεμβρίου: κατάληψη Κορακάρη και Καμποχώρων
15 Νοεμβρίου: κατάληψη Αγίου Γεωργίου Συκούση, συμπλοκή στις Καρυές.
Σχηματίζονται τα πρώτα αντάρτικα σώματα. Από τα πρώτα είναι αυτό των Καρδαμύλων.
Οι Νικόλαος Ρίτσος, Ιωάννης Παστρικάκης θυσιάζονται στη μάχη του Αίπους.
18 Νοεμβρίου: κανονιοβολισμός των Αγίων Πατέρων από το «Μακεδονία».
21 Νοεμβρίου: λειτουργία των Ελληνικών Ταχυδρομείων
22 Νοεμβρίου: λειτουργία του Τελωνείου Χίου
26 Νοεμβρίου: αντάρτικο σώμα από το Λιθί, χωρίς διαταγή από το ελληνικό στρατό, κατέλαβε τα Αυγώνυμα.
27-28 Νοεμβρίου: τις βραδινές ώρες εγκαταλείπονται από τους κατοίκους τα Αυγώνυμα λόγω επίθεσης των Τούρκων.
28- 29 Νοεμβρίου: γενική επίθεση τούρκων που αποτυγχάνει πλήρως.
30 Νοεμβρίου: μέσω του καλόγερου Αγίου Μάρκου οι τούρκοι προσπαθούν να στείλουν επιστολές σε δικούς τους. Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Δελαγραμμάτικας καταλαβαίνοντας τη χρησιμότητα του καλόγερου ζητά και έχει τη συνεργασία του.
8 Δεκεμβρίου: Η «Μακεδονία» από το λιμάνι Καρδαμύλων βομβαρδίζει το Πιτυός όπου είχαν ως στρατηγείο οι Τούρκοι. «Τα ηθικά αποτελέσματα του βομβαρδισμού ήσαν σοβαρότατα».
10-11 Δεκεμβρίου: ύστερα από αίτημα του Ζιχνή που μεταβίβασε ο καλόγερος Ιγνάτιος ο Δελαγραμμάτικας μαζί με τους Προξένους της Γαλλίας, Γερμανίας και το γραμματέα του Αγγλικού προξενείου τον συναντούν στη Μονή των Αγίων Πατέρων.
12 Δεκεμβρίου: μετά την κατάληψη όλης της νήσου Λέσβου στις 10 Δεκέμβρη, 3.000 άντρες του πεζικού έρχονται για ενίσχυση στη Χίο.
17 Δεκεμβρίου: ύστερα από εντολή του Συνταγματάρχη ο Γεώργιος Χωρέμης συνοδεία δύο ανδρών επιθεωρούν το όρος Αίπος. «Ηδη εφθάσαμεν επί της κορυφής και εβλέπομεν το οροπέδιον του Αίπους. Παντού εφαίνετο ότι ο τελευταίος βομβαρδισμός είχεν πείσει τους Τούρκους να μη φανούν πλέον εις το σημείον τούτο».
20 Δεκεμβρίου: η 7 πρωινή ορίζεται ώρα και ημέρα γενικής επίθεσης. Μη λαμβάνοντας εγκαίρως τη διαταγή στα Καμπιά ξεκινούν επίθεση στις 19/12.
Στις 9.00 με 10.00 μ.μ. αξιωματικός από το τμήμα των Καρυών ενημερώνει το Δελαγραμμάτικα ότι ο τούρκος διοικητής ζητά να παραδοθεί.
21 Δεκεμβρίου 1912: «λίαν πρωϊ και μόλις εξημέρωνεν ήλθεν επί του Αίπους η είδησις ότι ο Ζιχνή παρεδόθη».
«Η παραδοθείσα δύναμις ήτο 1.800 άνδρες, 2 τηλεβόλα των 7.5 ορεινά Κρουπ και 2 ηλιακοί τηλέγραφοι. Τραυματίαι παρεδόθησαν 12, όλοι ελαφρότατα τραυματισμένοι…».
27 Δεκεμβρίου 1912: Αναχώρηση απελευθερωτικού στρατού.
Δείτε το σχετικό βίντεο από την υποδοχή της εικόνας της Ελατούσαινας Παναγιάς:
Πηγές:chiosin.gr
Βιβλίο του Γεωργίου Χωρέμη «Όσα ο ίδιος είδον».
