Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης Δικηγόρος Αθηνών – Συνταγματολόγος – Συνήγορος Αμερικανικού Δημοκρατικού Κόμματος στην Ελλάδα – Νομικός εκπρόσωπος Ιδρύματος Μπότσαρη – Νομικός σύμβουλος Βορειοηπειρωτών Ελλάδος – Δ.Σ. Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Δήμου Αθηναίων.
Εδώ και χρόνια, οι αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων, κατά 92% δίδουν την επιμέλεια των τέκνων, αποκλειστικά στην μητέρα. Πέρα από τις καταδίκες της χώρας μας, από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις αποφάσεις της ευρωπαϊκής επιτροπής : σύμφωνα με επίσημες μελέτες, η έλλειψη επικοινωνίας με τον πατέρα, οδήγησε σε ψυχολογικά προβλήματα των τέκνων σε πολλές περιπτώσεις. Μέχρι την δημοσίευση του νέου νόμου, τα ελληνικά δικαστήρια τάσσονταν κατά κανόνα υπέρ των μητέρων σε δίκες επιμέλειας τέκνων, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου η διαμονή με τον πατέρα θα ήταν σαφώς προς το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Αυτή η απόκλιση μεταξύ του νόμου και της δικαστικής πρακτικής δικαιολογείται από τα δικαστήρια για φερόμενους βιοκοινωνικούς λόγους, αλλά αυτοί δεν έχουν προσδιοριστεί ποτέ, πόσο μάλλον αναλυθεί με οποιονδήποτε τρόπο και καμία θεωρία από τον τομέα της νευροεπιστήμης ή της αναπτυξιακής ψυχολογίας δεν έχει αναφερθεί ποτέ ως το θεμέλιο της προσέγγισης των δικαστηρίων. Δυο χρόνια προθεσμία για να ζητήσουν ανάκληση προηγούμενης ρύθμισης που βρίσκεται σε ισχύ, δίνει ο νέος νόμος για την αποκαλούμενη “συνεπιμέλεια” ο οποίος τίθεται σε ισχύ.
Ο νόμος εφαρμόζεται και επί των εκκρεμών υποθέσεων, για τις οποίες δεν έχει εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση. Σύμφωνα με τις διατάξεις του “…τα Κεφάλαια Β’ (ΚΑΤΟΙΚΙΑ, ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ, ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ – ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ) και Γ’ (ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΓΟΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙ-ΜΝΑΣ – ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ) εφαρμόζονται και στις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί, μέχρι την έναρξη ισχύος του παρόντος, αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Για να υπάρχει περιορισμός, – όχι αποκλεισμός επικοινωνίας- της “συνεπιμέλειας”, πρέπει να συντρέχουν εξαιρετικοί λόγοι επικινδυνότητας στο πρόσωπο του γονέα.
Τέτοιοι είναι: Οι σοβαρές ψυχικές διαταραχές. O καθ’ έξη αλκοολισμός. Η χρήση ψυχοφαρμάκων με βίαιες παρενέργειες. Η εξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες. Η διαταραχή προσωπικότητας κ.λ.π.
Την συνδρομή των εξαιρετικών τούτων λόγων και την επικινδυνότητα που εμπεριέχουν για τα παιδιά, πρέπει να διαπιστώνει Υπηρεσία “ειδικού σκοπού” που πρέπει να συσταθεί και να στελεχώνεται, από επαγγελματίες Ψυχολόγους, Ψυχιάτρους, Παιδοψυχίατρους, Παιδιάτρους και Κοινωνικούς Λειτουργούς.
Αυτή θα ενεργεί, με χρήση όλων των σύγχρονων μέσων του γνωστικού αντικειμένου της κάθε περίπτωσης. (π.χ ψυχομετρικά διαγνωστικά τεστ κ.λ.π.) Και θα συντάσσει ενιαίο Πρωτόκολλο ενεργειών, διαγνώσεων, θεραπειών και αποκατάστασης.
Απαραίτητη η αίτηση τροποποίησης:
Οι συμφωνίες μεταξύ γονέων μπορούν να τροποποιηθούν αφού οι διατάξεις του νόμου ότι αυτές ισχύουν, αλλά μπορούν να τροποποιηθούν μετά από αίτηση του ενός γονέα εντός 2 ετών. Όπως αναφέρει η μεταβατική διάταξη “…συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, ή την επικοινωνία με το τέκνο που έχουν καταρτιστεί μέχρι την έναρξη ισχύος των Κεφαλαίων Β’ και Γ’ ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία υποβάλλεται εντός προθεσμίας δύο (2) ετών από την έναρξη ισχύος του παρόντος”.
Οι βασικές διατάξεις:
Οι σημαντικές αλλαγές που φέρνει ο νόμος για την αποκαλούμενη συνεπιμέλεια είναι:
Άρθρο 7 του Ν.4800/2021
Από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας – Τροποποίηση του άρθρου 1510 Α.Κ. – Αντικατάσταση του τίτλου και του άρθρου 1513 Α.Κ.
1.Στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 1510 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164), μετά τις λέξεις “από κοινού” προστίθενται οι λέξεις “και εξίσου” και το εδάφιο διαμορφώνεται ως εξής: “Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού και εξίσου.”.
2.Ο τίτλος και το άρθρο 1513 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται ως εξής:
Άρθρο 1513
Διαζύγιο ή ακύρωση του γάμου – διάσταση των συζύγων
Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο, επιχειρεί τις πράξεις που προβλέπονται στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 1516, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα.”
Άρθρο 13 του Ν.4800/2021
Δικαίωμα επικοινωνίας – Αντικατάσταση του άρθρου 1520 Α.Κ.
Το άρθρο 1520 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α 164) αντικαθίσταται ως εξής:
Άρθρο 1520
Προσωπική επικοινωνία
Ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση της, κατά το δυνατό, ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο οφείλει να διευκολύνει και να προωθεί την επικοινωνία του τέκνου με τον άλλο γονέα σε τακτή χρονική βάση. Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, τεκμαίρεται στο ένα τρίτο (1/3) του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοινωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συμφέρον του τέκνου, εφόσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθημερινότητα του τέκνου. Αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Για τη διαπίστωση της ακαταλληλότητας του γονέα το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο, ιδίως την εκπόνηση εμπεριστατωμένης έκθεσης κοινωνικών λειτουργών ή ψυχιάτρων ή ψυχολόγων.
Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους ανώτερους ανιόντες και τους αδελφούς του, εκτός αν συντρέχει σπουδαίος λόγος. Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τρίτους που έχουν αναπτύξει μαζί του κοινωνικοσυναισθηματική σχέση οικογενειακής φύσης, εφόσον με την επικοινωνία εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου.
Τα σχετικά με την επικοινωνία ζητήματα καθορίζονται ειδικότερα είτε με έγγραφη συμφωνία των γονέων είτε από το δικαστήριο. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται και η παρ. 4 του άρθρου 1511. Όταν συντρέχει περίπτωση κακής ή καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας, ο άλλος γονέας ή κάθε ένας από τους γονείς, αν πρόκειται για επικοινωνία με τρίτο, μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο τη μεταρρύθμιση της επικοινωνίας.”
Άρθρο 1532
Συνέπειες κακής άσκησης
Αν ο πατέρας ή η μητέρα παραβαίνουν τα καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους για την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου ή τη διοίκηση της περιουσίας του ή αν ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρηστικά ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, το δικαστήριο μπορεί, εφόσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας ή οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου ή ο εισαγγελέας, να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο.
Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν ιδίως:
α. η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,
β. η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,
γ. η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας,
δ. η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,
ε. η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει τη διατροφή που επιδικάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,
στ. η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.
Το δικαστήριο, στις περιπτώσεις του προηγούμενου εδαφίου, δύναται να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας ή την επιμέλεια, ολικά ή μερικά, και να την αναθέσει αποκλειστικά στον άλλο γονέα, καθώς επίσης να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου. Αν συντρέχουν στο πρόσωπο και των δύο γονέων οι περιπτώσεις του δευτέρου εδαφίου, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου ή ακόμα και την επιμέλειά του ολικά ή μερικά σε τρίτο ή και να διορίσει επίτροπο.
Σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του πρώτου εδαφίου και επίκειται άμεσος κίνδυνος για τη σωματική ή την ψυχική υγεία του τέκνου, ο εισαγγελέας διατάσσει κάθε πρόσφορο μέτρο για την προστασία του, μέχρι την έκδοση της απόφασης του δικαστηρίου, στο οποίο πρέπει να απευθύνεται εντός ενενήντα (90) ημερών, με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης της προθεσμίας αυτής κατά ενενήντα (90) επιπλέον ημέρες.
