Με αφορμή την ημέρα μνήμης του Αποστόλου της Αγάπης, Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, πραγματοποιήθηκε Θεία λειτουργία, στη Βασιλική του Αγίου στην Ακρόπολη της Αρχαίας Εφέσου. Συγκεκριμένα στα ερείπια της Ιουστινιάνειας Βασιλικής επί του χώρου όπου πιστεύεται ότι ετάφη ο αγαπημένος μαθητής του Ιησού. Σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, κάτω από τον λαμπερό ήλιο της Ιωνίας, τελέστηκε την Τρίτη 8 Μαΐου 2018 η Θεία Λειτουργία, στη Βασιλική του Αγίου Ιωάννου, στην Έφεσο, προεξαρχούσης της Α.Μ. του Πατριάρχη Αλεξανδρείας κ.κ. Θεοδώρου, συλλειτουργούντων των Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτών Γουνέας κ.κ. Γεωργίου και Σμύρνης κ.κ. Βαρθολομαίου.
Αμέσως μετά τη Θεία λειτουργία ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σμύρνης κ.κ. Βαρθολομαίος Σεπτή Εντολή της ΑΘΠ του Οικομενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, απένειμε το Οφφίκιο του Άρχοντος Ακτουαρίου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας στον Καθηγητή κ. Κωνσταντίνο Τρομπούκη.
Στην προσφώνηση του ο Οικουμενικός Πατριάρχης επεσήμανε πως «Από την στιγμήν αυτήν, φέρετε το υψηλόν οφφίκιον του Άρχοντος Ακτουαρίου. Τον τίτλον αυτόν κατείχον διάφοροι ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματούχοι εις την Ανατολικήν Ρωμαϊκήν Αυτοκρατορίαν […]. Από του δωδεκάτου αιώνος, ο τίτλος του Ακτουαρίου απονέμεται αποκλειστικώς εις τους ειδικούς γιατρούς των ανακτόρων, οι οποίοι διεκρίνοντο δια τας γνώσεις, τας έρευνας και δημοσιεύσεις, τα πρωτοπόρους δια την εποχή ανακαλύψεις των εις τον χώρον της διαγνώσεως και θεραπείας των ασθενειών ως και δια την κλινικήν των πείραν.
Και υμείς, Εντιμολογιώτατε και αγαπητέ Άρχων, είσθε διαπρεπής ιατρός, καθηγητής Πανεπιστημίου, ερευνητής και συγγραφεύς. […] Εν τω προσώπω σας, συνυπάρχουν δημιουργικώς η μόρφωσις, η επιστημοσύνη και η ικανότης, αλλά και η αφιέρωσις εις το καθήκον, το χριστιανικόν φρόνημα και ο σεβασμός προς την Ορθοδοξίαν, το ήθος και η σεμνότης. Είσθε ευσεβές τέκνον της Εκκλησίας και αρωγός εις το διακονικόν έργον της. Ο αδελφός Ιερώτατος Μητροπολίτης Σμύρνης Βαρθολομαίος εκτιμά ιδιαιτέρως και επαινεί δεόντως την προσφοράν σας προς την εν Σμύρνη Εκκλησίαν. Συνεχίζετε, Εντιμολογιώτατε, την ευλογημένην παράδοσιν των φιλοχρίστων και φιλογενών λαϊκών παρ’ ημίν, οι οποίοι πολλά και ανεκτίμητα προσέφερον εις την Εκκλησίαν και το Γένος. Ευχόμεθα, το παράδειγμά σας, να εύρη μιμητάς, οι οποίοι θα διακονούν την επιστήμην και το δημόσιον βίον και συγχρόνως θα σέβωνται τας τιμαλφείς παραδόσεις της Ορθοδοξίας.
Εν τω πνεύματι τούτω, η ημετέρα Μετριότης σας καλεί, Εντιμολογιώτατε, να συνεχίσετε την προσφοράν σας εις τον άνθρωπον και εις την Εκκλησίαν, φορεύς πλέον του αρχοντικού οφφικίου του Ακτουαρίου. Ετιμήθητε από την Μητέρα Εκκλησίαν δια την μέχρι σήμερον καλήν αναστροφήν και παρουσίαν σας. Η τιμή είναι προτροπή και ενίσχυσις δια συνέχισιν και ενδυνάμωσιν της ένθέου διακονίας. Σας συνοδεύουν αι ευχαί των εν Φαναρίω ακοιμήτων φρουρών των πατρώων παραδόσεων και αι δεήσεις πάντων των σημερινών συναχθέντων εν τη ιστορική γη της Ιωνίας και ευλογούντων εν Εκκλησία τον Θεόν δια τα σωτήρια δωρήματα Αυτού, ως και η σεπτή ευχή και ευλογία του Μακ. Πάπα και Πατριάρχου Αλεξανδρείας κ. Θεοδώρου του υψηλού σήμερον επισκέπτου μας.
Επί δε τούτοις καταστέφοντες, κατά την ιεράν και χαρμόσυνον ταύτην στιγμήν, την υμετέραν προσφιλή Εντιμολογιότητα δια των πατρικών ημών και της Πατριαρχικής ευχών ευλογίας, επικαλούμεθα εφ’ υμάς και επί τους συμπροσευχομένους και συναγαλλομένους οικείους σας, την ευγενεστάτην σύζυγον Ισμήνην και τα τέκνα σας Δέσποιναν και Παύλον, πρεσβείαις του ηγαπημένου μαθητού του Χριστού, Ιωάννου του Θεολόγου, την ζωοπάροχον χάριν και αείρυτον έλεος του Αναστάντος εκ του τάφου και συνανστήσαντος το γένος των ανθρώπων, Χριστού του Θεού. Άξιος!»
Στην αντιφώνησή του, ο ιατρός Κωνσταντίνος Τρομπούκης, ευχαρίστησε τον Οικουμενικό Πατριάρχη για την μεγάλη τιμή που του επιφύλαξε.
«Ευχαριστώ τον εν τριάδι ζώντι Θεώ, ότι κατ’ ιδίαν πατριαρχικήν φιλοτιμίαν και προαίρεσιν, απονέμεται στην ελαχιστότητά μου σήμερον η τιμητική διάκρισης της Μητρός Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας.
Η καρδίαν και τα χείλη μου δεν βρίσκουν λόγους ευχαριστιών προς το Σεπτό Πρόσωπόν σας Παναγιώτατε, για την εξαίρετον τιμή αλλά και για την αδιάλειπτη έκφραση της αγάπης σας και της πατρικής Σας στοργής στην ελαχιστότητά μου.
Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, ο ύπατος θεσμός της Ορθοδοξίας, η αειφόρος πηγή και ακαταπονήτος καρδίαν του Γένους μας, αποτελεί από τα φοιτητικά μου χρόνια το κέντρο της πνευματικής μου υπάρξεως και στην εξυπηρέτηση των σκοπών του, όπως αυτοί καθορίζονται εκ της αποστολής του και υπό την χαρισματικήν ηγεσίαν Σας, έχω θέσει εαυτόν εκ νεότητός μου […].
Κατά την υπερεικοσιπενταετή Πατριαρχία Σας, κατά την οποία θεία χάριτι βρίσκομαι πλησίον των αυλών του Φαναριού, πηδαλιουχείτε την Ορθόδοξη Εκκλησία με σπάνια σοφία και απόλυτη συναίσθηση της ιστορικής ευθύνης Σας όχι μόνον έναντι της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και της Οικουμενικής Ορθοδοξίας και της ανθρωπότητας γενικότερα, ως Θείας δημιουργίας. Φυλάσσετε τον ευλογημένον τόπον, το μαρτυρικό Φανάρι, υπερασπίζεστε τα δίκαια της Ρωμιοσύνης, αναλώνεστε για τη διάσωση της χριστιανικής κληρονομιάς στην Μικρά Ασία και παράλληλα ταξιδεύετε στα πέρατα της γης, δίδοντας την καλή μαρτυρία της Αγάπης και του Οικουμενικού Πνεύματος με αξιοθαύμαστη αποδοχή.
Όσα οραματισθήκατε και πράξατε μέχρι σήμερον, ξεπερνούν το ανθρώπινο μέτρο. Πλούσιος και αγλαόκαρπος ο αμητός της, με κορυφαίο γεγονός την πραγματοποίηση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου. […]
Έχω πλήρη συνείδηση της μεγάλης τιμής που μου γίνεται σήμερα, αλλά και των ευθυνών που αναλαμβάνω. Η απονομή της διακρίσεως και η κατάταξή μου στη γηραρά χορεία των οφφικιαλίων του Οικουμενικού Θρόνου ισοδυναμεί με ανάθεση διαρκούς αποστολής.
Σας εκφράζω και πάλιν την απόλυτη υική αφοσίωση στο τίμιον πρόσωπό Σας, τον προσκυνητόν αυθέντην και Δεσπότην ημών.[…]
Το οφφίκιο του Ακτουαρίου από τον 11ο αιώνα απονεμόταν σε διακεκριμένους γιατρούς που υπηρετούσαν στην αυτοκρατορική αυλή.
Η Βασιλική του Ευαγγελιστή Ιωάννη στην Έφεσο
Μακριά από τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο της ελληνιστικής και ρωμαϊκής Εφέσου, κάτω από το βυζαντινό κάστρο, ξεπροβάλλει η επιβλητική βασιλική του Ευαγγελιστή Ιωάννη.
Στη θέση όπου τάφηκε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης μαρτυρείται στις βυζαντινές πηγές ότι ανέβλυζε ιερά σκόνη από την αναπνοή του κοιμισμένου Αποστόλου. “Μαρτύριο” (μικρός λατρευτικός ναός) πάνω από τον τάφο του υπήρχε ήδη από τα χρόνια του Μέγα Κωνσταντίνου. Το ‘μαρτύριο’ αυτό ήταν ερειπωμένο ήδη τον 6ο αιώνα και ο Ιουστινιανός έχτισε μεγαλύτερο ναό στη θέση του. Η σημασία της βασιλικής του Ευαγγελιστή Ιωάννη φαίνεται από τα γεγονός ότι ο ναός αυτός αποτέλεσε το πρότυπο για τον αυτοκρατορικό ναό των Αγίων Αποστόλων στη Βασιλεύουσα. Ως αυτοκρατορικό μνημείο αναφέρεται ότι είχε πλήθος ιερών κειμηλίων, σεβάσμια προσκυνήματα για προσκυνητές από ολόκληρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, όπως το χιτώνα του Ευαγγελιστή Ιωάννη, ή την πορφυρή μαρμάρινη πλάκα όπου, σύμφωνα με την παράδοση, εσμυρνίσθη το σώμα του Χριστού.
Η πρόσβαση στον ναό γινόταν από ένα μνημειακό πρόπυλο στα νότια με τρεις αψίδες, που στηρίζονταν σε τέσσερις κίονες. Ο νάρθηκας ενωνόταν με τον κυρίως ναό με πέντε θύρες και πέντε διαδρόμους που στεγάζονταν είτε με τρούλους είτε με επικλινή στέγη. Το συνολικό μήκος της βασιλικής, περιλαμβανομένου και του αιθρίου, ήταν 130 μέτρα. Το κεντρικό κλίτος στεγαζόταν με έξι ογκώδεις τρούλους, από τους οποίους ο κεντρικός – πάνω από τον τάφο του Ευαγγελιστή Ιωάννη- ήταν ο μεγαλύτερος. Οι τρούλοι στηρίζονταν σε πεσσούς κατασκευασμένους από μάρμαρο και πλίνθους, κάποιοι από τους όποιους έχουν αναστηλωθεί. Ανάμεσα στους πεσσούς υπήρχαν κίονες που στήριζαν τον άνω όροφο του ναού. Σε αυτούς τους κίονες σώζονται χαραγμένα τα μονογράμματα του Ιουστινιανού και της συζύγου του Θεοδώρας, ικανή απόδειξη για την αυτοκρατορική χρηματοδότηση της κατασκευής.
Στο κεντρικό κλίτος, μπροστά από το ιερό βήμα σώζονται θραύσματα του μαρμάρινου άμβωνα, όπως και του κιβωρίου. Σε αυτή τη θέση ανασκαφτήκαν τρεις τάφοι, από τους οποίους ο ένας θεωρείται ότι είναι ο τάφος του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Οι κίονες και ο γλυπτός διάκοσμος του ιερού βήματος ανήκουν σε ανακατασκευή που έγινε κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο (10ος- 12ος αιώνας).
Εφαπτόμενο με το βόρειο τοίχο της βασιλικής βρίσκεται το σκευοφυλάκιο, το οποίο μετατράπηκε τον 10ο ή 11ο αιώνα σε παρεκκλήσι, ίσως ταφικό. Οι τοιχογραφίες της αψίδας σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση, κυρίως οι μορφές του Χριστού, του Ιωάννη και ενός αταύτιστου αγίου. Δυτικά του σκευοφυλακίου/ παρεκκλησίου βρίσκεται το βαπτιστήριο. Χτίστηκε μαζί με την προϊουστινιάνεια βασιλική και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού. Σε αυτή τη φάση ανήκει και η νέα κολυμβήθρα, η οποία ήταν αρχικά ρωμαϊκή σαρκοφάγος, και ξαναλαξεύτηκε για την καινούργια χριστιανική της χρήση. Στην αψίδα του βαπτιστηρίου σώζεται η μαρμάρινη Αγία Τράπεζα, χρονολογημένη στον 12ο αιώνα.
Το μνημειακό αίθριο, διαστάσεων 34 επί 47 μέτρα, στηρίζεται σε θολωτές κατασκευές, απαραίτητες λόγω του επικλινούς εδάφους. Στις τρεις πλευρές του αίθριου υπήρχαν τρεις θολωτές στοές, που πρόσφεραν στους προσκυνητές θέα προς την πόλη της Εφέσου και το λιμάνι. Από τις στοές αυτές σώζονται κάποιοι από τους κίονες που έφεραν κορινθιακά κιονόκρανα.
Ο πλούσιος εικονογραφικός διάκοσμος της βασιλικής του Ευαγγελιστή Ιωάννη, ενός μνημείου αυτοκρατορικού, μάς είναι γνωστός κυρίως από τις γραπτές πηγές και όχι από τα ελάχιστα ευρήματα των ανασκαφών (κυρίως σπαράγματα τοιχογραφιών και ψηφίδες). Με το θέμα αυτό ασχολήθηκε ο Ν. Βέης, ο οποίος υποστήριξε ότι στην Παλατινή Ανθολογία πρέπει να αναζητηθούν οι περιγραφές για τις παραστάσεις της βασιλικής. Η Παλατινή Ανθολογία αποτελεί μία συλλογή 3.700 επιγραμμάτων και συνολικά 23.000 στίχων από ποιητές που καλύπτουν χρονολογικά 16 αιώνες, από τον 7ο αιώνα π.Χ. έως τον 9ο μ.Χ. Στην Παλατινή Ανθολογία υπάρχει περιγραφή παράστασης του ιλλούστριου Θεοδώρου με τον αρχάγγελο Μιχαήλ, της κτητορικής παράστασης του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας, του Πολυκάρπου Σμύρνης και του Διονυσίου Αρεοπαγίτη- μαθητή και φίλου αντίστοιχα του Ευαγγελιστή Ιωάννη.
Γύρω από τη βασιλική αναπτύχθηκε ο βυζαντινός οικισμός, ο οποίος μάλιστα πήρε και το όνομα “Θεολόγος”, από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη.
Σήμερα η βασιλική είναι μερικώς αναστηλωμένη και ίσως για τον υποψιασμένο τουρίστα φανεί ακόμα και πιο ενδιαφέρουσα από τα μνημεία του υπόλοιπου αρχαιολογικού χώρου.
1. Τοπογραφικό διάγραμμα του αρχαιολογικού χώρου της Εφέσου. Με βέλος σημειώνεται η θέση της βασιλικής του Ευαγγελιστή Ιωάννη (Ν. Παπαχατζή «Αχαϊκά» σελ. 29, 5)
2. Επιστολικό δελτάριο με τη θέση της βασιλικής πριν τις ανασκαφές (σημειώνεται με βέλος)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
· Γ. Λαμπάκης «Οι Επτά Αστέρες της Αποκαλύψεως» (1909)
· Γ. Σωτηρίου «Ανασκαφαί του βυζαντινού Ναού του Ιωάννου του Θεολόγου εν Έφεσω» Α.Δ. 1922
· Ν. Βέης «Μελετήματα σχετικά προς τη μεσαιωνικήν Έφεσον και τον καλούμενον Θεολόγον» Αρχαιολογική Εφημερίς 2 (1953-4) σελ. 263- 283
· Σπ. Βρυώνης «Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού 11ος- 15ος αιώνας» (2000)
· F. Cimok «A guide to the seven churches» (1999)
· P. Scherrer «Ephesus» (2000)
· Π. Μεχτίδης ‘Έφεσος- Τρεις χιλιάδες τριακόσια χρόνια Ελληνικής Ιστορίας’ (Βάνιας, 2007)
* Πέτρος Στ. Μεχτίδης, Αρχαιολόγος -Συντηρητής Εργων Τέχνης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού
Πηγή:chiosin.gr
