Η Μαρία Κριεζή είναι τρισέγγονη ενός από τους σημαντικότερους λόγιους συγγραφείς του 18ου αιώνα και μιας κυρίαρχης μορφή της μεταβυζαντινής θρησκευτικής γραμματείας.
Για πρώτη φορά η μοναδική κληρονόμος του μοναχού Kαισάριου Δαπόντε (1713-1784) αφηγείται τα βιώματά της για τον άνθρωπο που άφησε ανεξίτηλα το στίγμα του με το θρησκευτική, χρονογραφική πένα του.
Στα 71της χρόνια η Μαρία Κριεζή ζει με το όνειρο να μεταλαμπαδεύσει το έργο του πολυγράφου συγγραφέα. «Είναι ηθική προσταγή για μένα η κληρονομιά του Δαπόντε για να αποκαταστήσω τη μνήμη του. Πιστεύω ότι έχω την ευχή και την προστασία του από εκεί πάνω που βρίσκεται για να συνεχίσω το έργο του…»
Ο Κωνσταντίνος ,μετέπειτα μοναχός Καισάριος Δαπόντες, γεννήθηκε στη Σκόπελο το 1713. Το 1731 μετά από μία σύντομη παραμονή στην Κωνσταντινούπολη ταξίδεψε για σπουδές στο Βουκουρέστι ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε στο Ιάσιο, όπου εργάστηκε ως γραμματέας του ηγεμόνα Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου. Μέχρι το 1747 , κατά τη θητεία του στο πλευρό του μετέπειτα πρίγκιπα της Βλαχίας, Ιωάννη Μαυροκορδάτο απέκτησε πλούτη και προβιβάστηκε στο αξίωμα του καμινάρη. Το 1753, αφού πέθανε η γυναίκα του και η κόρη του, αποφάσισε να ακολουθήσει τον μοναχικό βίο. Πήρε το όνομα Καισάριος και, αφού έζησε για τρία χρόνια στη νήσο Πιπέρι και στη μονή Ευαγγελίστριας της Σκοπέλου, το 1757 ταξίδεψε στο Άγιο Όρος και εγκαταστάθηκε στη Μονή Ξηροποτάμου. Τα επόμενα χρόνια περιόδευσε σε περιοχές της Ελλάδας και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Επέστρεψε στο Άγιο Όρος το 1765 και έμεινε στις Μονές Ξηροποτάμου και Κουτλουμουσίου μέχρι το 1778. Επέστρεψε το 1784 στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας στη Σκόπελο και στις 4 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους κοιμήθηκε εν Κυρίω στη Μονή Ξηροποτάμου.
Στα 5 μου χρόνια «γνώρισα» τον Καισάριο Δαπόντε
«Θεωρώ τον εαυτό μου αλλόκοτο πλάσμα αφού δεν έχω κανόνες και όρια αλλά μέτρο και τάξη. Από την ηλικία των πέντε ετών άρχισα να αντιλαμβάνομαι τι συμβαίνει γύρω μου σχετικά με τον προπάππου μου… Από πολύ μικρή διάβασα και έγραφα -όχι γιατί ήμουν καμία ιδιοφυία- αλλά γιατί ο πατέρας μου με έπαιρνε στο γόνατό του, άνοιγε την εφημερίδα και ξεφύλλιζε μαζί μου… Μου έλεγε ότι ο καλύτερος φίλος είναι το βιβλίο και δεν θα σε προδώσει ποτέ!».
Η Μαρία Κριεζή είναι η μοναδική εν ζωή κληρονόμος της τεράστιας περιουσίας της οικογένειας Δαπόντε και διαχειρίστρια των ανεκτίμητων πνευματικών κειμηλίων της.
«Η γιαγιά μου η Μαριγούλα, που η μητέρα της είχε παντρευτεί εγγονό του Δαπόντε, μου δίδαξε την ιστορία του παππού της σαν να εξιστορούσε ένα παραμύθι κατά την διάρκεια των παιδικών μου χρόνων στο Μετόχι του Ευαγγελισμού στη Σκόπελο. Ήταν μια γυναίκα που είχε πολλά χαρίσματα, δίκαιη και με διοικητικές ικανότητες που μου δίδαξε τις ηθικές αρχές της οικογένειας: Δηλαδή να μοιράζομαι τα πάντα με τους ανθρώπους γύρω μου οι οποίοι έχουν πραγματική ανάγκη. Με μύησε στο συγγραφικό του έργο όταν περνούσα ανέμελες στιγμές στο μονύδριο της Ευαγγελιστρίας κατά τη διαμονή μου στο σπίτι του Καισάριου Δαπόντε στη Σκόπελο».
Γαλουχήθηκα με τις ηθικές αξίες των Δαπόντε
Η γυναικεία Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, είναι κτισμένη σε πλαγιά με υπέροχη θέα στο λιμάνι της Σκοπέλου και απέχει μόλις 3,5 χλμ. από την Χώρα. Κτήτορας της μονής υπήρξε ο πατέρας του Καισάριου, Στέφανος Δαπόντες, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη θαυματουργική διάσωσή του το 1712 όταν οι Σκοπελίτες προεστοί με φθόνο των παρέδωσαν στον Αγά των νησιών για να θανατωθεί.
Στη μονή αποσύρθηκε και έζησε, για ένα χρόνο (1756-1757) και αργότερα για έξι χρόνια (1778-1784) λίγο πριν το θάνατό του, ο λόγιος συγγραφέαςποιητής και Αγιορείτης μοναχός Καισάριος Δαπόντες.
«Στη “Μονή των Δαπόντε” έζησε κατά διαστήματα η γιαγιά μου με την οικογένεια της. Προσπαθούσε να μας γαλουχήσει στην ιδέα ότι αυτό συνέβη σε μας. Και δεν έκανε λόγο μόνο για την υλική περιουσία αλλά για τον πνευματικό τους κόσμο. Ήταν απλοί άνθρωποι, πραγματικοί άρχοντες και είχαν τόση μεγάλη ευαισθησία σε σημείο αν είχαν μια τελευταία μπουκιά φαγητού θα την έδιναν σ’αυτόν που είχε μεγαλύτερη ανάγκη από εκείνους. Αυτό προσπάθησε να το περάσει και σε μένα…»
Σημειώνει χαρακτηριστικά ότι σ’ένα τετράδιο της γιαγιάς της ανακάλυψε και μια χειρόγραφη συνταγή για μια μοναστική κεραλοιφή του προπάππου της…
Η απόγονος της φημισμένης οικογένειας της Σκοπέλου μιλάει για τον παππού της τον οποίο περιγράφει με λόγια θαυμασμού και απέραντου σεβασμού: «Ο πατέρας της γιαγιάς μου ήταν καραβοκύρης, έμπορος με ανοιχτό μυαλό και τεράστιες εμπειρίες από τα ταξίδια του σχεδόν σ’όλο τον κόσμο. Ο πατέρας του Καισάριου διετέλεσε πρόξενος της Αγγλίας, με νομικές αρμοδιότητες στη Σκόπελο, στη Σκιάθο και στη Χιλιοδρόμια (Αλόννησος)».
Το 1453 η Σκόπελος καταλαμβάνεται από Ενετούς και μέχρι το 1538 αποφεύγει την τουρκική κατοχή. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας η Σκόπελος διατηρεί τα προνόμια που απολάμβανε και επί Ενετών και έχει την τύχη να μην υπάρχει μόνιμος τούρκικος πληθυσμός στο νησί. Υπολείμματα της ενετικής κυριαρχίας μέχρι και σήμερα αποτελούν μερικά οικογενειακά ονόματα, λίγα τοπωνύμια και πολλές λέξεις στο σκοπελίτικο λεξιλόγιο.
«Ο πατέρας Προκόπιος, ο γέροντας στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου είναι ο άνθρωπος που έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στη ζωή μου. Είχε βιώματα από αφηγήσεις γιατί γνώριζε τις αρχές της οικογένειας Δαπόντε που τον φιλοξενούσε στο Μετόχι της. Με χαρακτήριζε “ανυπότακτη και ισχυρογνώμων”. Μου είχε πει χαρακτηριστικά τη ρήση του Ιησού (Κατά Ματθαίον κεφ. Ζ’ στίχοι 1-6): “Μὴν δίνετε τὸ ἅγιον εἰς τὰ σκυλιὰ καὶ μὴν ρίχνετε ἐμπρὸς εἰς τοὺς χοίρους τὰ μαργαριτάρια σας”. Και εγώ τελικά το έπραξα πολλές φορές στη ζωή μου…»
Μεσότιτλος: Όνειρο ζωής να αναβιώσω την Ακαδημία Δαπόντε
«Η οικογένεια Δαπόντε είχε δημιουργήσει σχολείο επί ενετικής κατοχής. Ο πατέρας του Καισάριου έδειξε τεράστιο ενδιαφέρον για την μόρφωση των Σκοπελιτών και γι’ αυτό φρόντισε την σύσταση Σχολής στο μοναστήρι στην οποία δίδαξε και ο Όσιος Ιερόθεος ο Ιβηρίτης. Πειράζει και εγώ που έχω το ίδιο όνειρο να φτιάξω την Ακαδημία Δαπόντε;» τονίζει για το «στοίχημα ζωής» που έχει βάλει για το άμεσο μέλλον η Μαρία Κριεζή.
«Προσπάθησα να αναβιώσω την Σχολή στο Μετόχι αλλά εισέπραξα -αντί αμέριστης στήριξης από τις τοπικές αρχές- ένα Εξώδικο για να μην προχωρήσω στην υλοποίηση της πρότασής μου. Ακόμα και οι αλλεπάλληλες προσπάθειες μου να ξαναλειτουργήσει η Μονή δεν ευδοκίμησαν».
Υποθηκευμένη από το Δημόσιο η τεράστια περιουσία στη Σκόπελο
«Όλη αυτή η πνευματική αλλά και ακίνητη περιουσία έχει περιέλθει στην κατοχή μου μετά τη διαθήκη της μητέρας μου Μυρσίνης που πέθανε το 1984. Καταλαμβάνει μια έκταση 600 στρεμμάτων με βοσκοτόπια και γύρω στα 100 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης απέναντι από την πόλη της Σκοπέλου. Πέρα από τον Ευαγγελισμό, περιλαμβάνεται το εκκλησάκι του Αϊ Γιώργη και μη δασικά οικόπεδα στην Πάνω Παναγίτσα και στους πρόποδες του δεύτερου μεγαλύτερου βουνού του νησιού, στο Παλούκι. Δυστυχώς λόγω οικονομικών δυσχερειών μου όλα τα ακίνητα έχουν υποθηκευτεί εξαιτίας των οφειλών μου στο Ελληνικό Δημόσιο».
Στο σημείο αυτό η 71χρονη απόγονος της οικογένειας Δαπόντε εκφράζει το παράπονο της για τον Δήμο της Σκοπέλου που –κατά τη γνώμη της- δεν έχει τιμήσει ανάλογα τους προγόνους της:
«Υπήρχε μια διατηρητέα βυζαντινή βρύση την Κρήνη στον Άγιο Γεώργιο την οποία προσπάθησαν να τη γκρεμίσουν. Ένα πραγματικό μνημείο που προστατεύεται με απόφαση του 1971 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων. Σας επισημαίνω ότι σ’όλες αυτές τις τεράστιες ιδιόκτητες εκτάσεις συναίνεσα αφιλοκερδώς να χαραχτούν και να περάσουν δρόμοι για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας. Φυσικά δεν έχω εισπράξει ούτε ένα ευχαριστώ από τον Δήμο Σκοπέλου. Ότι πράττω είναι συνειδητή επιλογή και δεν αναμένω αναγνώριση».
Η Μαρία Κριεζή μας διηγείται πως έφθασε στο σημείο να αναθέσει την υπόθεση της βαριάς κληρονομιάς της σε ιδιωτικό ερευνητή:
«Η συνεργασία μας με τον κο Σωκράτη Στρατή προέκυψε όταν μου απαγόρευσαν ακόμα και την είσοδο στο μοναστήρι που βρίσκεται σε ιδιόκτητη έκταση μου γιατί κάποιοι ισχυρίζονται ότι δεν είναι δικό μου… Παρά τις προσπάθειές μου δεν έπαιρνα καμία απάντηση από το Δήμο Σκοπέλου παρόλο που η ιδιοκτησία είναι αναγνωρισμένη από τα υπουργεία Οικονομικών και Γεωργίας».
Μεσότιτλος: Βορά στα χέρια επιτήδειων η βιβλιοθήκη του Καισάριου Δαπόντε
«Δυστυχώς έχει λεηλατηθεί όλη η βιβλιοθήκη στο κτητορικό μοναστήρι του Ευαγγελισμού στη Σκόπελο και έχουν κλαπεί γνήσια αντίγραφα των έργων του Καισάριου Δαπόντε. Είμαι βραδυφλεγής χαρακτήρας εννοώ κάνω υπομονή μέχρι να φθάσω στην έκρηξη. Ευτυχώς στη ζωή μου έχω άξιους ανθρώπους γύρω μου που βίωσαν τα παιδικά μου χρόνια στη Σκόπελο: Όπως την Ελένη Οικονομοπούλου και την Μαρία Σταματέλου που βρίσκεται μόνιμα εγκαταστημένη στην Αμερική».
Ήταν ενδεικτική –όπως υποστηρίζει η τρισέγγονή του- η λαχτάρα του Καισάριου Δαπόντε να επιστρέψει στο πατρικό του μοναστήρι μια ψυχική ανάγκη που αποτυπώνεται γλαφυρά στο έμμετρο αφήγημα του με τίτλο «Κήπος Χαρίτων»: «Ελθών εις την πατρίδα λοιπόν μετά τοσούτους χρόνους και περιστατικά και κόπους τηλικούτους ευθύς στο Μοναστήριον ανέβηκα της ώρας και ουδέ καν επάτησα τα χώματα της χώρας».
Εμφανώς συγκινημένη η απόγονος της δεσπόζουσας ποιητικής μορφής εξωτερικεύει την πικρία της: «Τα παιδιά μου έφυγαν σαν κυνηγημένα στο εξωτερικό γιατί η βαριά κληρονομιά τους έβαζε εμπόδια ακόμα και στη καθημερινή επιβίωση τους…»
Κλείνει μάλιστα την παράθεση του διακαή πόθο της για την γραμματολογική αποκατάσταση του Δαπόντε στην συνείδηση νεότερων λογίων, αναγνωστών του έργου του αλλά και κατοίκων της Σκοπέλου:
«Σύντομα σκοπεύω να ιδρύσω την “παρέα του Δαπόντε” μια λέσχη με στόχο τη διάδοση και ανάπτυξη άμεσων ή έμμεσων τεκμήριων για τη ζωή και τη συγγραφή του σπουδαιότερου στιχουργού του 18ου αιώνα».
Συνέντευξη στον Αλέξη Τερζή
Πηγή: Εφημερίδα “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ του Τύπου”
